Մարդու ամենօրյա գործունեության ընթացքում հաճախ են հանդիպում տարբեր տեսակի ու աստիճանի այրվածքներ: Դրանք շատ ցավոտ են, հաճախ հաշմող ու այլանդակող և կարող են վարակի, շոկի պատճառ դառնալ: Ըստ առաջացման պատճառի՝ այրվածքները լինում են ջերմային, քիմիական, էլեկտրական և ճառագայթային:
Ջերմային այրվածքների առաջացման պատճառը բարձր ջերմաստիճանն է, օրինակ՝ տաք հեղուկները կամ առարկաները, գոլորշիները կամ բոցը:
Քիմիական այրվածքները սովորաբար առաջանում են թթուներից կամ հիմքերից: Այս նյութերն արագ քայքայում են հյուսվածքները և առաջացնում այրվածքներ:
Էլեկտրական այրվածքներն առաջանում են, երբ էլեկտրական հոսանքն անցնում է մարդու մարմնով: Նման այրվածքները հիմնականում խորն են և տուժածի մարմնի վրա տեղակայված են լինում հոսանքի մուտքի և ելքի տեղերում: Այս կարգի վնասվածքները շատ վտանգավոր են, քանի որ կարող են դառնալ ներքին օրգանների վնասվելու և նույնիսկ սրտի կանգի պատճառ:
Ճառագայթային այրվածքներն ավելի հաճախ առաջանում են արևի ճառագայթներից և նման են ջերմային այրվածքներին: Սովորաբար դրանք մակերեսային են, տարածուն և ցավոտ։
Այրվածքները կարող են լինել տարբեր խորության:
Մակերեսային այրվածքը մաշկի վերին շերտը ընդգրկող այրվածքն է: Վնասված մասի մաշկը կարմրած է, չոր, այտուցված:
Մասամբ թափանցող այրվածքն ընդգրկում է մաշկի երկու շերտերը: Այս դեպքում մաշկը կարմրում է, առաջանում են հեղուկով լցված բշտեր:
Խորը թափանցող այրվածքը վնասում է մաշկը և խորանիստ հյուսվածքները: Այրվածքի մակերեսը լինում է շագանակագույն կամ գորշ: Խորը թափանցող այրվածքների ապաքինումից հետո առաջանում են կոպիտ սպիներ:
Այրվածքների ծանրության գնահատում
Ծանր այրվածքները վտանգավոր են վարակի անցման, ջրազրկման ու շոկի զարգացման տեսակետից և պահանջում են անհապաղ մասնագիտական բուժօգնություն: Դրա համար շատ կարևոր է ժամանակին ճանաչել ծանր այրվածքները:
Այրվածքի ծանրությունը պայմանավորված է դրա խորությամբ, մակերեսով, տուժածի տարիքով, առողջական վիճակով, մարմնի վրա այրվածքի տեղակայմամբ:
Բնականաբար որքան խորն է այրվածքը, այնքան այն վտանգավոր է:
Շատ կարևոր է ճիշտ գնահատել այրվածքի մակերեսը, քանի որ ինչքան մեծ է այն, այնքան մեծ է շոկի զարգացման վտանգը:
Այրվածքի մակերեսը կարելի է որոշել, գիտենալով, որ ձեռքի ափը կազմում է մարմնի ընդհանուր մակերեսի 1 տոկոսը:
Չափահաս մարդու գլխի և պարանոցի մակերեսը կազմում է մարմնի ընդհանուր մակերեսի 9%-ը, յուրաքանչյուր ձեռքը՝ 9%, յուրաքանչյուր ոտքը՝ 18%, իրանի առջևի կամ հետևի մասը՝ 18% և շեքի շրջանը՝ 1%: Եթե վնասվել է մարմնի մակերեսի 1%-ից ավելին, ապա պետք է դիմել բժշկի:
Իսկ եթե վնասվել է չափահաս մարդու մարմնի մակերեսի 10%-ից ավելին, ապա պետք է անհապաղ ահազանգել կամ տուժածին հասցնել հիվանդանոց, քանի որ այս չափերի այրվածքները կյանքին անմիջական վտանգ են սպառնում:
Փոքր երեխաների և տարեց մարդկանց կյանքի համար վտանգավոր են մարմնի մակերեսի 5-7 %-ից ավելին ընդգրկող այրվածքները:
Շատ վտանգավոր են նաև այն այրվածքները, որոնք տեղակայված են տուժածի գլխի և պարանոցի շրջանում, քանի որ դրանք կարող են դժվարացնել շնչառությունը: Վտանգավոր են նաև ձեռքի ափի, սեռական օրգանների շրջանում տեղակայված այրվածքները, քանզի շատ ցավոտ են և կարող են շոկի պատճառ դառնալ:
Ի՞նչ անել
Այրվածքների դեպքում ճիշտ առաջին օգնություն ցուցաբերելով՝ կկարողանաք զգալիորեն թեթևացնել տուժածի վիճակը: Քիչ չեն այն դեպքերը, երբ այրվածքների ժամանակ սխալ օգնության հետևանքով տուժածի վիճակն ավելի է ծանրացել:
Այրվածք ստանալու դեպքում առաջին հերթին դադարեցրե՛ք այրվածք առաջացնող գործոնի ազդեցությունը:
Եթե բռնկվել է ձեր հագուստը, ապա կիրառե՛ք «կանգնի՛ր, ընկի՛ր և գլորվի՛ր» սկզբունքը: Ընկե՛ք գետին և գլորվե՛ք այնքան, մինչև կրակը մարի:
Եթե բռնկվել է մեկ ուրիշի հագուստը, ապա թույլ մի՛ տվեք նրան խուճապի մատնվել և վազել: Անմիջապես գցե՛ք նրան գետին և որևէ հաստ գործվածքով հանգցրե՛ք կրակը:
Արձակե՛ք և այրվածքի մակերեսից հեռացրե՛ք տաք հեղուկով ներծծված հագուստը: Որոշ սինթետիկ գործվածքներ ջերմությունից հալվում են և կպչում մաշկին: Մի՛ պոկեք մաշկին կպած հագուստը, որպեսզի մաշկը լրացուցիչ չվնասեք, այլ մկրատով զգուշությամբ կտրելով հեռացրե՛ք հագուստի ազատ մասերը: Եթե վնասված է վերջույթը, ապա հնարավորին չափ արագ հեռացրե՛ք մատանիները, ժամացույցը, այլ զարդերը և բոլոր ճնշող իրերը:
Քիմիական նյութերով այրվածքի դեպքում պետք է շտապ հեռացնել այն մաշկի վրայից՝ լվանալով հոսող ջրի տակ, որովհետև քանի դեռ քիմիական նյութը մաշկի վրա է, նրա ազդեցությունը շարունակվում է: Որոշ նյութեր, օրինակ՝ չհանգած կիրը, նաև որոշ թթուներ, ջրի հետ փոխազդելով ջերմություն են արտադրում, այդ իսկ պատճառով մինչև ջրով լվանալը հնարավորին չափ արագ հեռացրե՛ք քիմիական նյութը չոր գործվածքով կամ փափուկ խոզանակով:
Եթե քիմիական նյութը վնասել է աչքը, ապա առնվազն 15 րոպե լվացե՛ք այն հոսող ջրի տակ: Վնասված աչքը պահե՛ք առողջ աչքից ներքև: Աշխատե՛ք, որ ջուրը մուտք գործի կոպերի տակ:
Նույնիսկ այրվածք առաջացնող գործոնը հեռացնելուց հետո հյուսվածքները շարունակում են ենթարկվել ջերմային վնասման: Հետևաբար, պետք է սառեցնել այրված մակերեսը: Դեմքին կամ մարմնի այն մասերին, որոնք հնարավոր չէ սառեցնել հոսող ջրով, տեղադրեք սառը թաց սրբիչ, սավան կամ այլ գործվածք: Այրվածքի մակերեսը պետք է սառեցնել առնվազն 15-20 րոպե: Եթե այրված մասը ջրից հանելիս տուժածը շարունակում է ցավ զգալ կամ այրված մակերեսը դեռ տաք է, ապա շարունակեք սառեցումը: Տարածուն այրվածքները երկար ժամանակ ջրի տակ մի՛ պահեք՝ մարմնի գերսառեցումից խուսափելու համար:
Վարակի ներթափանցումը նվազեցնելու համար ծածկե՛ք այրված մակերեսը մանրէազերծ անձեռոցիկով կամ մաքուր գործվածքով և թույլ վիրակապե՛ք:
Եթե այրվածքը ընդգրկում է մեծ մակերես, ապա ծածկե՛ք այն մաքուր չոր սավանով կամ մազախավ չունեցող այլ մաքուր գործվածքով:
Ինչպես արդեն նշեցինք, այրվածքները վտանգավոր են շոկի զարգացման տեսակետից: Շոկի զարգացումը կանխելու համար, եթե տուժածի շնչառությունը դժվարացած չէ, պառկեցրե՛ք նրան, ոտքերը բարձրացրեք 20-30 սմ: Բարձր պահե՛ք նաև տուժածի վնասված հատվածը: Եթե տուժածը գիտակից է, տվե՛ք նրան հեղուկներ՝ հյութեր, հանքային ջրեր:
Անհրաժեշտության դեպքում ահազանգեք շտապօգնություն կամ տուժածին հասցրե՛ք հիվանդանոց: Հիշե՛ք, որ բուժօգնության ուշացումը կարող է նույնիսկ մասամբ թափանցող, բայց տարածուն այրվածքների դեպքում մահվան պատճառ դառնալ: Ժամանակին ցուցաբերված ճիշտ մասնագիտական օգնությունը կարող է ոչ միայն կյանք փրկել, այլև նվազեցնել տառապանքները և այրվածքների անցանկալի հետևանքները: Այս ամենն առավել կարևոր է, եթե տուժածը փոքր երեխա է կամ տարեց մարդ:
Ի՞նչ չի կարելի անել
Երբեք մի՛ փորձեք այրվածքի վրա քսել ձեթ, յուղ կամ նման այլ միջոցներ: Դրանք ծածկում են այրված մակերեսը և խանգարում ջերմատվությանը: Արդյունքում, այրվածքը ծանրանում է: Այս միջոցները կարող են նաև վարակի աղբյուր հանդիսանալ, փոխել այրվածքի տեսքը, դժվարացնել ախտորոշումը և բուժումը: Երբեք մի՛ բացեք և մի՛ վնասեք բշտերը, այլապես շատ կմեծանա վարակի ներթափանցման վտանգը: Մի՛ դիպեք այրվածքին և մի՛ շնչեք նրա վրա:
Մի՛ պոկեք մարմնին կպած հագուստը:
Կանխարգելում
Շատ հաճախ այրվածքներն առաջանում են անզգուշության հետևանքով: Հետևելով պարզ նախազգուշական քայլերին՝ կարելի է կանխել այրվածքները:
Էլեկտրական սարքավորումների լարերը ծալե՛ք կամ փաթաթե՛ք:
Մի՛ թողեք երեխաներին առանց հսկողության լոգարանում, խոհանոցում կամ այն տեղերում, ուր միացրած ջեռուցիչներ, սալօջախներ կան:
Տնային ջեռուցիչներն օգտագործե՛ք նվազեցրած ռեժիմով, ջուրը շատ մի՛ տաքացրեք:
Սալօջախի վրա կաթսաների բռնակները դարձրեք այնպես, որ երեխաները չկարողանան դրանց հասնել:
Քայքայիչ նյութերի սրվակների վրա ունեցեք նախազգուշական պիտակներ և դրանք պահե՛ք երեխաներին անհասանելի տեղերում:
Զգույշ եղե՛ք կրակի հետ: Մի՛ թողեք երեխաներին խաղալ լուցկու, գազայրիչների և կրակի այլ աղբյուրների հետ: Մի՛ ծխեք անկողնում:
Զգույշ եղե՛ք արևային լոգանքներ ընդունելիս, հատկապես երբ գտնվում եք բարձադիր գոտիներում, Սևանա լճի ափին, որտեղ արևի ճառագայթների ինտենսիվությունը բարձր է: Օգտագործե՛ք հատուկ պաշտպանիչ քսուքներ: Արևային լոգանքի չարաշահումը կարող է հանգեցնել ոչ միայն արևային այրվածքների, այլև այնպիսի ծանր հիվանդությունների զարգացմանը, ինչպիսին է օրինակ մաշկի քաղցկեղը: Իսկ այն մարդիկ, ովքեր բազմաթիվ խալեր ունեն մարմնի վրա, պետք է հնարավորին չափ խուսափեն արևի ուղղակի ազդեցությունից:
